Các thuốc ức chế miễn dịch được sử dụng trong ghép tạng

 1. Các nhóm thuốc ức chế miễn dịch trong ghép thận

1.1. Corticosteroid

• Corticosteroid được sử dụng chính trong giai đoạn ban đầu sau ghép thận, cũng như điều trị thải ghép cấp và duy trì sau ghép. Tuy là nhóm thuốc tác động toàn thân, corticosteroid có nhiều tác dụng phụ, và hiện nay có xu hướng sử dụng liều corticosteroid thấp nhất có thể.
• Cơ chế tác dụng của corticosteroid là ức chế sự nhân lên của gen tổng hợp cytokin trong tế bào T, từ đó giảm sản xuất các cytokin như IL-1, IL-2, IL-3 và IL-6, và ngăn chặn hoạt động và tập trung của tế bào T.
• Liều dùng:
  • Liều khởi đầu: methylprednisolon 500mg truyền tĩnh mạch trước khi thả clamp mạch máu, sau đó 250mg truyền tĩnh mạch tại phòng hồi sức.
  • Giảm liều dần sau phẫu thuật, chuyển sang uống Prednisolon (viêm 5mg) nếu tình trạng ổn định: uống 40mg/ngày và giảm dần xuống còn 5-10mg/ngày sau 3 tháng.
• Tác dụng phụ: Hội chứng Cushing, rối loạn tâm thần, tăng huyết áp, tăng đường máu, tăng mỡ máu, nhiễm trùng, chậm liền vết mổ, vết thương, và các biến chứng khác. Để giảm tác dụng phụ, cần sử dụng liều corticosteroid thấp nhất có thể để đạt hiệu quả điều trị.

1.2. Thuốc ức chế calcineurin (CNIs)

Bao gồm Cyclosporin (CyA) và Tacrolimus (FK-506). Cả hai thuốc này có cơ chế tác dụng tương tự nhau, nhưng có khác biệt về tần suất và mức độ tác dụng phụ.

• Cyclosporin:
  • Tác dụng: Ức chế sự sản xuất IL-2 của lympho T, ức chế sự xuất hiện gen mã hóa IL-2, ức chế hoạt động của lympho T trong đáp ứng với các cytokin, ức chế sản xuất IL-1, ức chế hoạt động của lympho T trong đáp ứng với chất kích thích phân bào.
  • Tác dụng phụ: Gây độc cho thận, làm suy giảm chức năng thận do ảnh hưởng đến lưu lượng máu và lọc cầu thận.
• Tacrolimus:
  • Tacrolimus là một thuốc ức chế miễn dịch mới được sử dụng hiện nay, có hiệu quả cao trong điều trị chống thải ghép. Nó thuộc nhóm thuốc ức chế miễn dịch hướng tế bào lympho T.
  • Cơ chế tác dụng: Tacrolimus ức chế quá trình truyền tín hiệu từ thụ thể của lympho T vào nhân tế bào, ngăn chặn quá trình phiên mã của nhiều gen mã hóa các lymphokin như IL-2, IL-4 và IFN-γ. Ngoài ra, nó còn ức chế sự xuất hiện của thụ thể IL-2 trên bề mặt tế bào.
  • Tacrolimus có hiệu quả gấp 100 lần so với Cyclosporin trong việc ức chế miễn dịch. Nó được FDA chấp thuận sử dụng để dự phòng thải ghép thận và đã thay thế Cyclosporin trong nhiều trường hợp. Tacrolimus cũng có hiệu quả cao hơn Cyclosporin đối với những bệnh nhân ghép có mức độ tiền mẫn cảm cao.
  • Liều dùng: Tacrolimus (Prograf, Advagraf) với liều 0,1-0,3 mg/kg/ngày, chia thành 2 lần/ngày (Prograf) hoặc uống liều duy nhất vào buổi sáng (Advagraf). Quan trọng là theo dõi nồng độ thuốc để điều chỉnh liều và đạt hiệu quả điều trị tối ưu.

1.3. Nhóm ức chế chuyển hóa purine

Nhóm thuốc này gồm Azathioprine và Mycophenolate mofetil (MMF). Cả hai đều có cơ chế tác dụng bằng cách ức chế chuyển hoá purin và làm giảm tổng hợp nucleotide, từ đó gây ức chế hoạt động của tế bào T và giảm số lượng tế bào trưởng thành trong hệ tuần hoàn. Azathioprine là một tiền chất của mercaptopurine, trong khi MMF là dẫn xuất ester của mycophenolate acid. Azathioprine được sử dụng trong quá trình ghép thận từ lâu và thường không được sử dụng nhiều do tác dụng phụ. MMF là một sự cải tiến so với Azathioprine, có hiệu quả điều trị tương đương nhưng ít tác dụng phụ hơn. Liều dùng Azathioprine thường là 2mg/kg/ngày, chia thành hai liều và không vượt quá 200mg/ngày. Liều dùng MMF thường là 1000-2000mg/ngày, chia thành hai liều. Cả hai loại thuốc này có tác dụng phụ như ức chế tuỷ xương và tăng nguy cơ nhiễm trùng.

1.4. Nhóm rapamycins (Sirolimus và Everolimus)

Everolimus là một loại thuốc chống thải ghép thuộc nhóm rapamycins. Nó ức chế sự tăng sinh tế bào T và giúp ngừng chu kỳ tế bào tại giai đoạn G1. Everolimus tạo thành phức hợp với protein FKBP-12 trong tế bào, gây ức chế hoạtđộng của mTOR (mammalian target of rapamycin), một protein quan trọng trong việc điều chỉnh tăng sinh tế bào và miễn dịch. Everolimus được sử dụng như một phần của chế độ chống thải ghép, thường kết hợp với các thuốc khác như corticosteroid và CNIs. Liều dùng của Everolimus thường là 0,75-1,5 mg/ngày. Thuốc này cũng có tác dụng phụ như tăng nguy cơ nhiễm trùng và các vấn đề về vết thương lành.

Các nhóm thuốc chống thải ghép trong ghép thận thường được sử dụng kết hợp để đạt hiệu quả tối ưu và giảm tác dụng phụ. Quyết định về loại và liều dùng thuốc sẽ được cân nhắc dựa trên tình trạng cụ thể của bệnh nhân và các yếu tố khác nhau.